اثر اقلیم بر خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه دارویی کرچک (ricinus communis l.)

کرچک (ricinus communis l.) یکی از مهمترین گیاهان دارویی مورد استفاده در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی بیشتر کشورهای توسعه یافته است. روغن بدست آمده از دانه های این گیاه جزء با ارزش ترین مواد مسهل و ملین در پزشکی می باشد. فاکتورهای اقلیمی بویژه عرض جغرافیایی، ارتفاع محل، درجه حرارت، شدت نور، بارندگی و خصوصیات خاک، تاثیر عمده ای بر کمیت و کیفیت مواد موثره می گذارد. به منظور مطالعه تاثیر اقلیم بر صفات مورفولوژیکی، رشدی و کمیت و کیفیت مواد موثره بذر کرچک، 10 منطقه غرب تهران و شمال تهران (استان تهران)، ارومیه (استان آذربایجان غربی)، شبستر، ساربانقلی، نظرلو و اسداغی مرند (استان آذربایجان شرقی)، نورآباد ممسنی، منگودرز و مسیری (استان فارس) انتخاب شدند. طی سال 1387، مراحل فنولوژیکی، فاکتورهای رشدی و مورفولوژیکی، فاکتورهای عملکردی، فاکتورهای فیزیکوشیمیایی و اسیدهای چرب روغن بذر کرچک اندازه گیری شد. نتایج این تحقیق نشان داد که اقلیم تاثیر معنی داری روی خصوصیات رشدی، مورفولوژیکی و عملکردی گیاه دارویی کرچک دارد. بیشترین ارتفاع گیاه، تعداد، عملکرد بوته، متوسط عملکرد و وزن هزار دانه از منطقه اسداغی مرند گزارش شد. بیشترین تعداد شاخه در زمان گلدهی و میوه دهی در منطقه نظرلو مشاهده شد. بیشترین تعداد برگ در زمان گلدهی در منطقه نظرلو و بیشترین تعداد برگ در زمان میوه دهی در غرب تهران مشاهده شد. همچنین نتایج نشان داد که اقلیم تاثیر معنی داری بر میزان روغن، رطوبت روغن، عدد اسیدی، عدد پراکسید، عدد یدی، میزان کلروفیل و عدد صابونی روغن دانه های گیاه دارویی کرچک دارد. عوامل اقلیمی تأثیری بر روی ضریب شکست روغن گیاه دارویی کرچک نشان ندادند. در نمونه های آنالیز شده محتوای روغن (2/56-3/35 %)، رطوبت (14/1-3/0 %)، ضریب شکست (426/1-404/1)، میزان کلروفیل (mg pheophytin/kg oil 40/0-02/0)، عدد اسیدی (mg naoh/g oil 88/0-29/0)، عدد پراکسید (meq o2/kg oil 50/0-00/0)، عدد صابونی (mg koh/g oil 53/178-5/164) و عدد یدی (g i2/100 g oil 62/85-75/75) بودند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه اسیدهای چرب توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی (gc) هشت اسید چرب عمده در بذر گیاه کرچک مشاهده شد. ریسینولئیک اسید (18:1?9c-12oh) عمده ترین اسید چرب (72/85 تا 94/88 درصد) شناخته شده روغن بود. بیشترین میزان ریسینولئیک اسید از منطقه ارومیه (94/88 درصد) و کمترین میزان آن از منطقه شبستر (72/85 درصد) گزارش شد. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که عوامل اقلیمی تاثیر عمدی ای بر روی خصوصیات رشدی، مورفولوژیکی، عملکردی، فیزیکوشیمیایی و ترکیب اسیدهای چرب بذر کرچک دارد.